Naast me ligt het boek The digital transformation of the Healthcare System, Healthcare 5.0. Dit boek van Katarzyna Kolasa beschrijft in haar woorden een futuristische visie op het gezondheidsstelsel en de rol van digitalisering erin. Zorgstelsels wereldwijd staan onder druk en als de houdbaarheid onder druk staat dan moet je stappen durven zetten. Kolasa stelt: ‘Healthcare 5.0 is a futuristic vision with a personalized health care model and a customer centric mindset: an unlimited pool of data and recognition of the fact that the patient is the ultimate decision maker.’

Vergrijzing, toegankelijkheid van zorg, stijgende zorgvraag bij op zijn best gelijkblijvend aanbod en betaalbaarheid zijn geen unieke vraagstukken. Zoals de Raad van Volksgezondheid en Samenleving het rapport Met de stroom mee stelt dat burgers niet de zorg en ondersteuning kan bieden: een transitie is nodig.  Dimensie van de transitie zijn samengevat in onderstaande tabel.

_{Bron: Katarzyna Kolasa – tabel gegeneerd met genAI.}

Deze blog is een verkenning naar waar optimalisering van het bestaande overgaat in transformatie en wat we daarbij voor ogen moeten houden.

Digitalisering in de zorg

Digitale transformatie is vaak nog optimalisatie van de bestaande situatie met nieuwe technologie. De bezweringsformule is dat nieuwe digitale technologie de zorgprofessional moet ondersteunen in hun werkwijze. Dat betekent in mijn ogen niet dat je niet bereid moet zijn die werkwijze grondig te veranderen is dat voor de zorgvrager tot betere resultaten leidt of dat het de effectiviteit van zorgverlening verbetert

•  Het blikveld op digitalisering in de zorg is vaak eendimensionaal. De focus ligt op de digitale ondersteuning van de gegevensuitwisseling in het zorgproces of op digitale toepassingen in het zorgproces;
• Deze werelden zijn niet gescheiden maar vervlochten, waarbij de aard en het gebruik van toepassing wel kan verschillen;
• De noodzaak om meer aandacht te besteden aan preventie en persoonlijke gezondheid vraagt niet alleen om databeschikbaarheid, maar vraagt ook om slimme toepassingen in de eigen levensloop van een burger (zowel in het gezond zijn, het in zorg zijn, en weer uit zorg maar soms met andere zorg zijn).
• AI gaat op al die vlakken een betekenisvolle rol vervullen: niet alleen in de optimalisatie van wat is maar in de transformatie naar wat moet zijn.

Bij de burger als trekker

Het domein bepaalt de kleur van de burger. Curatief ben je patiënt, in de langdurige zorg cliënt en in ander domeinen inwoner of burger. Veel zorgorganisaties hebben blik op hun zorgvrager, vaak voor hun deel van het zorgnetwerk. De patiëntreis begint en eindigt bij de deur. Maar als we echt naar de burger als (soms) zorgvrager kijken dan:

1. Is digitalisering sterk verbonden aan een persoonlijke omgeving en toegankelijk via je smartphone;
2. Is de persoonlijke omgeving een rijke omgeving waarin laagdrempelig gezondheidsgegevens toe te voegen zijn;
3. Is digitalisering gericht op het toegankelijk maken van persoonlijke gezondheidsgegevens in en ten behoeve van het zorgproces;
4. Is verbinding naar andere domeinen dan alleen gezondheidsgegevens (denk aan sociaal domein) gewenst.

Samenhangende stelsels

In de visie op passende zorg zien we dat stelsels die tot nu toe relatief gescheiden van elkaar opereren naar elkaar toe groeien. Zorg, preventie en persoonlijke gezondheid raken meer met elkaar verbonden en moeten ook verbonden zijn;

• De nationale visie op het gezondheidsinformatiestelsel en strategie zijn hierop geïnspireerd;
• De ontwikkeling van het gezondheidsinformatiestelsel moet deze ontwikkeling ondersteunen en tegelijk een impuls aan de verandering geven;
• Het vraagt wel dat stelsels die tot dusver gescheiden zijn met elkaar in verbinding worden gebracht. Verbinding betekent niet noodzakelijkerwijs dezelfde standaarden, voorzieningen en infrastructuur;
• Maar wel het wegnemen van belemmeringen in grondslagen, beschikbaar maken van gegevens uit de verschillende domeinen via gemeenschappelijke voorzieningen of platforms.

Het gaat om het gedrag 

Zoals implementatie vaak het sluitstuk is van het ontwerp (zelfs in agile trajecten) zo is gedrag en mogelijke gedragsverandering het sluitstuk van implementatie. We geven een zorgprofessional een training in het werk met een EPD-systeem en gestructureerd vastleggen komt vanzelf. We zijn rationele wezens en beseffen toch dat we onze levensstijl moeten aanpassen om dat buikje te voorkomen. Tussen weten en doen gaapt vaak een grote kloof.  Verleiden tot ander gedrag is geen sinecure. Het eindigt niet bij de burger maar begint daar.

• De visie op het gezondheidsinformatiestelsel is afgeleid van de visie op passende zorg: inzet op preventie en persoonlijke gezondheid met oog op de burger;
• De focus ligt veelal op ‘the hard stuff’: de toepassingen, de regels, de systemen, de standaarden, de voorzieningen en infrastructuur;
• Hier liggen grote uitdagingen maar uiteindelijk ligt de grote uitdaging niet aan de de bovenkant van het plaatje;
• De uitdaging ligt veel meer in het organiseren van de verandering: de onderkant van de plaat;
• De onderkant gaat over een totale optelsom van gedragingen: niet alleen die van burgers en zorgverleners maar ook om het gedrag van bestuurders, leveranciers, beleidsmakers en politici;
• De bovenkant en onderkant gaan altijd in samenhang: een gevraagde verandering in gedrag is niet het sluitstuk maar het begin van de #transformatie-opgave.

Anders durven kijken

We kunnen leren van het lef om anders te kijken. Kolasa pleit voor een systeem waarin zorg naar de patiënt toe beweegt, in plaats van andersom. Waarin de macht niet ligt bij het bezit van kennis, maar bij de mogelijkheid tot actie – gebaseerd op beschikbare informatie over preventieve mogelijkheden. Het gaat niet langer om regie op gezondheidsgegevens, maar om regie op gezondheid zelf. Data en informatie vormen de smeerolie richting inzicht en handelingsperspectief.

Toch blijven we vaak gevangen in het denken in ‘wat is’, terwijl de urgentie van de systeemcrisis nu al vraagt om ontwerpen buiten de bestaande kaders. Het perspectief van persoonlijke gezondheid en preventie moet leidend zijn in de nieuwe paradigma’s. Dat vraagt meer dan digitale technologie alleen.

Het vraagt om afspraken over datasolidariteit, data-eigenaarschap en privacy. Het vraagt om vergoedingsmodellen die sturen op uitkomsten, niet op verrichtingen. En het vraagt om ruimte voor de zorgprofessional en de zorgvrager om samen te beslissen, op basis van inzichtelijke en begrijpelijke informatie. Ook nieuwe generaties, hoe digitaal vaardig ook, vragen om vertrouwen, veiligheid en inclusiviteit. Anders kijken betekent ook: anders organiseren, anders waarderen en anders verbinden.

Drie punten ter overweging:

1. Durven we het systeem te ontwerpen rondom gezondheid in plaats van ziekte? Dat vergt niet alleen technologische innovatie, maar ook institutionele moed.
2. Hoe borgen we datasolidariteit in een systeem waarin niet iedereen digitaal vaardig is? Toegankelijkheid blijft een randvoorwaarde voor inclusiviteit.
3. Welke rol geven we de burger als medeontwerper van het nieuwe stelsel? Participatie is geen sluitstuk, maar is het uitgangspunt.

Zie ook: Pleisters plakken of fundament aanpakken.

Katarzyna Kolasa, The digital transformation of the Healthcare System, Healthcare 5.0. (Routledge, 2023).